Azerbaijan - Reisverhalen
De karavanserai van Sheki
Shuddend in een gammel boemelbusje verlaat ik Kahi, het laatste stukje
Georgie in Azerbaijan. Na een maand uitbundige feesten, indigestes en
katers ga ik me vanaf heden onderwerpen aan het strenge vastendieet en
alcoholloos bestaan dat nodig is om de overtollige Georgische kilo`s weg
te werken. Met pijn in het hart wijs ik dan ook zo beleefd mogelijk
enkele uitnodigingen als gast af.
De 18de eeuwse karavanserai van Sheki, een dorpje in het groenbeboste voorgebergte van de Azerbaijaanse Caucasus, wordt het centrum van mijn kluizenaarsleven. Deze sfeervolle herberg is het eerste merkbare overblijfsel op mijn tocht van de legendarische zijderoute, dat netwerk van karavaanpaden dat de guurste woestijnen en de hoogste toppen van Centraal-Azie doorkruiste om exotische handelswaren en waardevolle uitvindingen uit te wisselen tussen gescheiden werelden. Van tussen de pilonen van de overdekte gaanderij kijk ik neer op de binnentuin waar in mijn fantasie mijn paard uitgeput staat te grazen na onze barre tocht.
Ik heb nog enkele uren vooraleer de duisternis invalt en trek suffig op verkenning in het bergdorpje. Diplomatisch probeer ik het uitnodigende gezwaai van een vodkafles vanop een terrasje te ontwijken. Tot mijn opluchting stel ik vast dat deze Russische erfenis slechts hier en daar de traditionele theekannetjes heeft verdrongen. De Azeri`s lijken sterk op hun Turkse broeders en voorlopig kan ik ze enkel onderscheiden door hun brede Caucasische achterhoofden en hun blinkende gouden tanden. De rasse schreden waarmee ik mijn conditie probeer op te vijzelen worden sterk vertraagd door de vele malen dat ik spontaan word aangesproken door vriendelijke en nieuwsgierige dorpsbewoners. Azerbaijan blijkt een van die landen waar je onmogelijk ergens alleen kunt zijn. Zelfs als ik een verlaten terrasje opspoor om rustig wat te schrijven beschouwt de ober het als zijn plicht om me gezelschap te houden.
Na zonsondergang geniet ik in mijn boogvormige kamer van de eerste warme douche in weken, waarna ik uitgeput onder de lakens kruip voor een lange rustgevende nacht.
Even later word ik ruw uit mijn slaap gehaald door luide Turkse muziek aangevuurd door een bulderende mannenstem. Verder slapen is onmogelijk zodat mijn slaperige kop boos het bed verlaat, vastbesloten om met een preek over geluidsvervuiling de snerpende Turkse klarinetten het zwijgen op te leggen.
De weelderige tuin van de karavanserai blijkt herschapen in een reusachtige openlucht bruiloft met zo`n 300 genodigden aan versierde tafels tussen de bomen. Vanaf een overdekt podiumpje dat glittert van de kerstverlichting kijkt het huwelijkspaar toe hoe hun familie de dansvloer doet daveren onder traditionele Caucasische dansen. De mannen stampen krijgshaftig met de toppen van hun schoenen op het hout en schoppen tussendoor enthousiast in het rond terwijl hun armen wild naar alle kanten zwaaien. De vrouwen dartelen sierlijk als Andalusische edeldames met opgeheven armen om hen heen.
Gluiperig sluip ik naderbij en bespied hen, veilig verscholen achter een boom. Een van de feestvierders betrapt mij echter en sleurt zijn tegenspartelende vangst triomfantelijk naar de dansvloer, alwaar van de geeerde buitenlandse gast verwacht wordt dat hij een spetterende solodans ten beste geeft.
Het wordt muisstil in de tuin. Een oogverblindende schijnwerper boort zich genadeloos door mijn hulpeloze gestalte, die eenzaam staat te trillen in het midden van de dansvloer. Luidkeels brult de DJ mijn naam en terwijl iedereen gaat rechtstaan om het spectakel niet te missen, barst het orkest los. Op het helse tempo van de kamanchas, saz, daf en nagara`s probeer ik de prachtige Caucasische dansen te imiteren, maar raak niet verder dan een stuntelige vertolking van Zorba de Griek`s voetenwerk doorspekt met wat geimproviseerde `Saturday Night Fever`-poses. Twee videocamera`s cirkelen hongerig om mij heen in een poging mijn haperige act in een vloeiende clip voor het nageslacht te vereeuwigen. Duizelig kijk ik naar de tientallen gouden tanden die glimlachend uit de omstaande monden fonkelen en de vele handen die mij terugduwen als ik in de massa probeer te ontkomen. Ik wou dat ik mijn bergbotten vooraf wat had gepoetst, want uit de slijkklodders op de dansvloer zouden ervaren spoorzoekers mijn danspassen kunnen reconstrueren. Weinig tijd om mij hierover schuldig te voelen heb ik niet, want de menigte die mijn omcirkelt voert wild klappend en met steun van het orkest het dansritme nog wat op.
Als het orkest mij eindelijk genade schenkt, wordt een micro onder mijn bezwete neus geduwd en weergalmen mijn hijgerige complimenten door het feestgedruis. Daarna leiden ze me als een uitgetelde boxer naar een rijkelijk gedekte feesttafel, waar tussen de dure forel mijn glas vodka al klaarstaat. Terwijl ik me volprop met lekkernijen, duikt een beroemde Azerbaijaanse zangeres op in mijn schijnwerper. Haar schelle stem vibreert klagerig tussen de adembenemende stiltes door. Beneveld moet ik vaststellen dat mijn eerste dag van de vasten geen onverbloemd succes is geworden.
Kaspische vluchten
Acht Phantomstraaljagers schuren als een zwerm luidruchtige eendjes
oorverdovend langs mijn hotelraam. Na een incident met Iran over een
olierijk stukje Kaspische zee komt het turkse leger met deze helse
luchtshow boven het stadscentrum van Baku bewijzen dat ze achter hun
Azerbaijaanse broeders staan. De Bakunianen zwaaien dan ook opgewekt
vanaf hun balkonnetjes naar de in gesloten slagorde voorbijrazende
jachtvliegtuigen, die zich daar hopelijk niet door laten afleiden.
Petroleum en gas spelen al eeuwen een belangrijke rol in Azerbaijan. Enkele duizenden jaren geleden lagen hun enorme vuurspuwende gasbronnen aan de oorsprong van het Zoroastrisme, de godsdienst van de vuuraanbidders. Toen later nog andere nuttige eigenschappen van olie werden ontdekt, groeide Azerbaijan in het begin van de 20ste eeuw uit tot de grootste aardolieproducent ter wereld. De Sovjets melkten deze bronnen grondig uit en waren er dan ook van overtuigd dat er niet veel meer in de grond zat toen het land zich in 1991 van hen losrukte. Ze hadden echter niet gerekend op de hypermoderne apparatuur van de internationale oliebonzen die enorme verborgen voorraden ontdekten, met hitsig getouwtrek tussen de landen rond de Kaspische zee tot gevolg.
Temidden van dit geduw en getrek om olie sta ik tevergeefs te kloppen en te schoppen tegen de Turkmeense ambassadedeur. Het ambassadepersoneel is boos teruggekeerd na een heftige discussie met Azerbaijan over een booreilandje met als gevolg dat ik zonder Turkmeens visum zit en zo de romantische overzetboot die over de Kaspische zee vanuit Europa Azie binnenvaart niet op mag.
Droevig zwerf ik langs de kade en weiger koppig terug te zwaaien naar de lachende handjes op de passagiersboot die tergend langzaam de haven uitvaart in de richting van Turkmenbashi. Ik moet het stellen met een zitje tussen een troep lawaaierige schoolkinderen op een plezierbootje dat na een kwartier al rechtsomkeert maakt. In de hypnotiserende oliekringen in het gitzwarte Kaspische water bedenk ik dat vliegen mijn enige uitweg is. De luchthaven van Asghabat verkoopt immers visa aan de gelukkige bezitters van een duchtig afgestempelde uitnodigingsbrief.
Even later kuier ik langs de kustpromenade waar verliefde koppeltjes zich neervleien tussen theeterrasjes met dominospelende ouderen en moedige vissers die er in slagen nog iets levends op te takelen uit het zwaar vervuilde water.
De 282 harde valuta die Lufthansa eist voor hun grundlichkeit wringt de vinger nog dieper in de wonde, maar gelukkig is er ook nog Turkmenistan Airlines. Veel weet de bediende van het reisbureau niet te vertellen over hun vluchten, ze zitten niet in het boekingssysteem en ik kan ze best zelf opzoeken.
In een donkere gang op de derde verdieping van het kollosale ex-Sovjet Hotel `Azerbaijan` bonk ik alle deuren af tot een slaperige man me binnenlaat. Het kleine kantoortje van Turkmenstan Airlines ligt bedolven onder slordige stapels paperassen. De nors kijkende man achter het computerloze bureau weet uit zijn hoofd dat er nog plaats is op de vlucht van vanavond. Als ik hem voorzichtig suggereer dat voor alle zekerheid nog eens in "de boek" te controleren, bonkt hij zijn vuist hard tussen de papierberg in. "Als ik zeg dat er plaats is voor jou, dan zal er plaats zijn voor jou !" brult hij luidkeels.
Nog wat ongelovig betaal ik voor het ticket en hoop straks dank zij verbeten elleboogwerk als eerste mezelf in het vliegtuig te kunnen worstelen om zo een staanplaats te ontlopen. Ik hoop echter dat mijn zorgen ongegrond zijn en dat Turkmenistan Airlines nog een van die goeie ouwe luchtvaartmaatschappijen is waar ze elke passagier nog bij naam en toenaam kennen.
Aan de incheckbalie ontpoppen de Turkmenen zich tot ongekende meesters in het voordrummen. Zelfs enkele verdwaalde Indiers moeten in hen hun meerdere erkennen. Ze kunnen zich nog net van de laatste plaats redden door handig mijn onervaren ellebogen te ontwijken. Ik maak een slechte start, maar omdat het een "free seat" vlucht is krijg ik straks een nieuwe kans. Met gebalde vuisten en gespannen ellebogen spreek ik mezelf moed in, maar bedenk gelaten dat er veel kans is dat ik de hele vlucht rechtstaand aan een stang bengel.
In de waiting lounge praat ik wat met een Turkmeense familie die me toevertrouwt dat ze straks "veel problemen" zullen hebben. Bij de paspoortcontrole begrijp ik wat ze bedoelen. De kinderen, die de vakantie doorbrachten bij hun familie in Azerbaijan, hebben geen visum. De 40 dollar, een Turkmeens maandloon, die ze sinds het uiteenvallen van de Sovjet-Unie hiervoor moeten betalen is te duur. Gelukkig zwichten de corrupte Azerbaijaanse douaniers na hard onderhandelen voor 15 dollar, de forfaitaire fooi voor de vijf kinderen samen. Hetzelfde verhaal wacht hen straks aan de andere kant van het water.
Enkele uren later neem ik onverschrokken deel aan de bestorming van de stokoude Antonov-24 die ons op de landingsbaan opwacht. Omdat er zich enkele bejaarden onder de passagiers bevinden bereik ik in de kopgroep de trap en pers me, met de ellebogen stotend voor het leven, naar boven. Het vliegtuigje is heel gezellig ingericht als een ouwbollige boemelbus, inclusief de vervellende doorgezakte zetels en ik voel me dan ook meteen thuis. President Turkmenbashi kijkt goedkeurend toe vanaf zijn poster hoe de laatkomers vechten voor een zetel die nog heel is, maar niemand moet rechtstaan. Opgewekt gooi ik mijn rugzakje in het netje boven mijn hoofd en laat me diep wegzakken in het klapzeteltje. Veiligheidsriemen of instructies vind ik niet, maar gerustgesteld zie ik hoe in de staart een afgerafeld valscherm en antieke reddingsboei liggen te wachten op de gelukkige ellebogen die hen het eerst zullen bereiken.
Geduldig gluur ik door het grote ronde raam, vastbesloten het moment niet te missen waarop het mannetje de propellers komt in gang zwieren. Tot mijn grote teleurstelling zwiepen ze echter volautomatisch in beweging. Luidruchtig begint het vliegtuigje te schudden, terwijl de zwakke verlichting weifelend aan en uit gaat en de geur van aangebrande mixers mijn neus penetreert. Jaloers tuur ik naar de geluidswerende hoofdtelefoons van het landingspersoneel en hoop dat het knappe Turkmeense hostesje er straks ook zulke komt uitdelen. Even later schuurt de piloot als een ware formule-1 racer met hoge snelheid door de bochten van de piste op weg naar de startbaan.
Tot mijn verbazing raakt het toestel probleemloos van de grond. Toch hou ik wantrouwig tussen het oorverdovend geruis door de diverse rammelende geluidjes van de motoronderdelen nauwgezet in de gaten en telkens er eentje stilvalt controleer ik visueel door het raampje als de propellers nog draaien. Het is een bezigheid die veel concentratie vergt en vermoeid dommel ik dan ook in, wegdromend van een boeiende job aan de lopende band van een industriele houtzagerij. Af en toe word ik aan een nieuwe machine tewerkgesteld of wordt het productieritme op een helse wijze verhoogd, waarna enkele machineonderdelen uitgeput sneuvelen.
Met een harde klap verbreekt de piloot mijn carriere in de houtsector. Even later zet ik mijn eerste stappen in Centraal-Azie, het legendarische gebied van eeuwenoude kamelenkaravanen en bloeddorstige Mongoolse ruiters.
Reisgids en Foto's Azerbaijan
Praktische reis informatie over reizen naar Azerbeidjan, accommodatie, bezienswaardigheden, transport en grensovergangen vind je in de Reisgids Azerbaijan
Fotografie met photos uit Azerbaijan vind je op de foto pagina Foto's uit Azerbaijan.
